การอนุรักษ์ต้นน้ำลำธาร คือ การใช้การดูแลรักษาฟื้นฟู ทรัพยากรธรรมชาติในบริเวณพื้นที่ต้นน้ำลำธารเพราะน้ำเป็นจุดเริ่มต้นของสิ่งมีชีวิตต่างๆ เนื่องจากถ้าหากเกิดปัญหาที่เกี่ยวข้องกับน้ำย่อมส่งผลต่อการใช้ชีวิตของสิ่งมีชีวิตทุกชีวิตอย่างแน่นอน ยกตัวอย่าง เช่น การทำการเกษตรกรรมของมนุษย์ทุกอย่างจำเป็นต้องใช้น้ำในการทำการเกษตร หากขาดซึ่งน้ำแล้วพืชพันธ์ต่างๆ ก็จะเหี่ยวเฉาและตาย ในส่วนของการปศุสัตว์ทุกชีวิตล้วนแล้วแต่ที่จะต้องบริโภคน้ำ ซึ่งเป็นปัจจัยในการรอดชีวิต บริเวณใดของพื้นที่ต้นน้ำลำธารมีความเสื่อมโทรมเกิดขึ้น จะต้องรีบดำเนินการฟื้นฟูพื้นที่เสื่อมโทรมเหล่านั้น ให้คืนสภาพโดยเร็วที่สุด ป่าไม้จึงมีความสำคัญที่ช่วยให้ลำน้ำลำธารมีน้ำไหลตลอดทั้งปี
สาเหตุหลักที่ทรัพยากรต้นน้ำเกิดการเสื่อมโทรม
- การตัดไม้ทำลายป่า ซึ่งเป็น สาเหตุหลักที่ทำให้ต้นน้ำเกิดการแห้งเหือด และ มีน้ำลดน้อยลง เพราะขาดต้นไม้ในการอุ้มน้ำ และสร้างความชุ่มชื้น
- เปลี่ยนพื้นที่ป่าไม้เป็นพื้นที่ส่วนตัวในการทำธุรกิจ อย่างเช่นการเผาป่าเพื่อนำเอามาทำไร่ เพราะปลูก หรือ เผาป่าเพื่อล่าสัตว์ ส่งผลให้ดินไม่ดูดซับน้ำและเกิดการพังทลายได้ง่าย จนกลายเป็นปัญหาดินถล่ม
วิธีการอนุรักษ์สภาพแวดล้อมต้นน้ำ
- เริ่มต้นจากการอนุรักษ์ป่าไม้และดิน เพราะ ป่าไม้มีความสำคัญต่อพื้นที่ต้นน้ำลำธาร ที่จะต้องมีการอนุรักษ์ไว้เป็นอันดับแรก เพื่อให้สภาพของป่ามีลำธารไหลตลอด
- จัดการพื้นที่รอบบริเวณต้นน้ำ ให้สะอาด พร้อมป้องกันน้ำป่าไหลหลาก ด้วยการอนุรักษ์หน้าดิน เพื่อไม่ให้เกิดอันตราย และกักเก็บความชุ่มชื้นไว้ในผิวดินอีกด้วย
- ปลูกพืชเป็นระดับชั้น เป็นแนวเส้น และลาดเท ในการแบ่งการเดินทางของน้ำ
- สร้างเขื่อน ฝาย แก้มลิง เพื่ออนุรักษ์ดินและต้นน้ำ